ATASÖZÜATASÖZÜ
Atasözleri atalarımızın uzun tecrübelerine dayanan, genel kural niteliği taşıyan kalıplaşmış, özlü, ders verici nitelikte olan, herkesçe benimsenmiş sözlerdir.
Atasözleri ait olduğu milletin kültürünü yaşayışını, dünyaya bakışını yansıtır.
Atasözlerinin Özellikleri
1- Atasözleri de deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yeri değiştirilemez. Kelimelerin yerine eş anlamlısı ya da zıt anlamlısı kullanılmaz.
Keskin sirke küpüne zarardır. ( sivri sirke küpüne zarardır olmaz.)
Yanlış hesap Bağdat’tan döner. (hatalı hesap Bağdat’tan döner, olmaz. )
Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. ( kuzu gelen yerden keçi esirgenmez, olmaz)
Dikensiz gül olmaz. (kokusuz gül olmaz, olmaz)
2 - Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.
Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. Her taş baş yarmaz.
Gül dikensiz olmaz. Lafla peynir gemisi yürümez.
Paça ıslanmadan balık tutulmaz. Atılan ok geri dönmez.
Her koyun kendi bacağından asılır. Körle yatan şaşı kalkar
3- Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.
Adamın iyisi iş başında belli olur. Akıllı düşman, akılsız dosttan hayırlıdır.
Dost ile ye iç alışveriş etme. Huylu huyundan vazgeçmez.
Bugünün işini yarına bırakma. Son pişmanlık fayda etmez.
Her şeyin yokluğu yokluktur. İnsan beşer, kuldur şaşar.
4- Atasözlerinin bazıları, geleneklerden, bazıları toplumsal olayların nasıl meydana geldiğinden, bazısı öğütlerden, doğa olaylarından, ahlaki derslerden ve gerçeklerden bahseder.
Kız beşikte çeyiz sandıkta. (gelenek) Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır. (gelenek)
Aman dileyene kılıç kalmaz. (gelenek) Bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın (toplumsal olay)
Ayağını yorgana göre uzat (öğüt) Araba devrilince yol gösteren çok olur. (toplumsal olay)
Sakla samanı gelir zamanı (öğüt) Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür. (toplumsal olay)
Gülme komşuna gelir başına. (öğüt) Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır. (doğa olayları)
Ağustosun yarısı yaz, yarısı kıştır. (doğa olayları) Göğe direk, denize kapak olmaz. (doğa olayları)
Not: Atasözü ile deyim arasındaki en önemli fark, atasözlerinin öğüt verir nitelikte oldukları için herkese söylenebilmeleridir. Buna rağmen deyimler sadece belli durumlarda, belli duygulardaki insanlara söylenir. Her deyim her durumda kullanılmaz. |
